Przemoc psychiczna – jak ją pokonać?

Przemoc psychiczna

Przemoc psychiczna jest formą zwerbalizowanej agresji lub czynnością, która ma na celu wywołanie negatywnych reakcji w psychice prześladowanej osoby. Nierzadko nawet nie zdajemy sobie sprawy z tego, na czym ona polega i jak często jej doświadczamy bądź też jesteśmy sprawcami. Przemoc psychiczna pojawia się najczęściej w sytuacji nierówności społecznej lub podporządkowania ofiary wobec sprawców. Transparentnymi aktami agresji mentalnej są stosunki typu: szef-pracownik, rodzic-dziecko, urzędnik-przedsiębiorca, kapłan-wierni, lecz również wychowawca-uczeń. Ze względu na miejsce i okoliczności występowania zjawiska przemocy mentalnej możemy wyróżnić kilka jej podstawowych rodzajów.

„Brak przemocy prowadzi do najwyższej etyki, która jest celem całej ewolucji. Dopóki nie przestaniemy krzywdzić innych stworzeń, ciągle będziemy dzikusami”.

Thomas Alva Edison

• przemoc domowa (w tym małżeńska)
• przemoc w szkole
• mobbing (w tym mobbing akademicki)
• przemoc w sekcie
• przemoc totalitarna (w skali państwowej)

Specjalistyczna Poradnia Rodzinna ds. Przeciwdziałania Przemocy wypunktowała najczęściej spotykane formy zjawiska, jakim jest przemoc psychiczna. Są to: wyśmiewanie poglądów, religii, pochodzenia; narzucanie własnych poglądów; karanie przez odmowę uczuć, szacunku zainteresowania; stała krytyka; bagatelizowanie osiągnięć, wyolbrzymianie porażek; wmawianie choroby psychicznej; izolacja społeczna (kontrolowanie i ograniczanie kontaktów z innymi osobami); domaganie się posłuszeństwa; ograniczanie snu i pożywienia; degradacja słowna (wyzywanie, poniżanie, upokarzanie, zawstydzanie); stosowanie gróźb; szantażowanie; nastawianie rodziny i znajomych przeciwko komuś; stałe nachodzenie w domu i w pracy; narzucanie swego towarzystwa; rozpuszczanie plotek i pomówień; stałe telefonowanie, wysyłanie sms-ów, e-maili, listów itp.; składanie nieprawdziwych skarg na policji, do administracji osiedla, władz uczelni itp.; przechwytywanie numerów telefonów, adresów, kontaktów itp.; czytanie cudzej korespondencji, e-maili, sms-ów, billingów; śledzenie i prześladowanie w Internecie; śledzenie; zdobywanie danych o osobie bez jej zgody; przeglądanie zawartości komputera, szuflad, toreb i innych rzeczy osobistych; wywoływanie poczucia winy; wymuszanie opieki nad sobą (udawanie choroby); zaniedbanie samego siebie w stopniu budzącym odrazę; ograniczanie kontaktów z dzieckiem; grożenie odebraniem dziecka; grożenie rozwodem; umyślne stawianie niewykonalnych zadań; umyślne stawianie zadań, z którymi ktoś ma trudność.

Jak widać, lista ta jest naprawę długa, choć oczywiście niepełna, niemniej jednak zawiera ona najważniejsze formy przemocy psychicznej. Należy pamiętać, że przemoc psychiczna to także każde zachowanie, co do którego Ty lub ktokolwiek inny ma wątpliwości, czy nią nie jest”.

Przemoc psychiczna w związku – co robić?

• Nie miej oporów przed nazywaniem jego zachowania wobec Ciebie jako „nadużycia”, w tym przypadku werbalnego.
• Nigdy nie usprawiedliwiaj jego zachowania. Nie mów: „Mój chłopak jest ostatnio bardzo zestresowany” lub „Prawdopodobnie na to zasłużyłam”. Do momentu, w którym będziesz obwiniała za tę sytuację samą siebie, nie będziesz potrafiła właściwie ocenić sytuacji. Nie racjonalizuj jej i nie próbuj jej internalizować.
• Nie szukaj też wymówek dla zachowania Twojego partnera. Powinnaś mu powiedzieć: „To jest nadużycie, a ja na to nie zasłużyłam!”. W ten sposób uświadomisz mu, że masz dosyć trwania w takim związku.
• Powiedz mu, że masz dość jego wahań nastroju, wyzwisk, gróźb i nieustannego przepraszania i obiecywania poprawy. Powiedz mu, że nikt nie będzie oceniał Twojej inteligencji, wyglądu, wartości, oskarżał Cię o coś, czego nie zrobiłaś i winił Ciebie za rzeczy, na które nie masz wpływu. Postaw twardo na swoim i powiedz, że masz dość.

Jak rozpoznać przejawy przemocy w związku?

•  partner, który ma problemy emocjonalne łatwo się denerwuje, drobny problem potrafi wywołać w nim ogromną furię
• krytyka, która ma na celu zniszczenie drugiej strony, werbalna napaść: krzyk, przedrzeźnianie, przypisywanie winy, obrzucanie obelgami
• strategie wzbudzania skrajnych uczuć u osoby prześladowanej poprzez pozbawianie dostępu do dzieci, domu, znajomych, rodziny, telefonu, przedstawianie, przekazywanie przy osobie stręczonej błędnych informacji na jej temat do jej znajomych i rodziny
• okazywanie braku szacunku, lekceważenie małżonka lub innego członka rodziny na forum publicznym, przeszkadzanie i przerywanie rozmów telefonicznych, jawne okazywanie braku uznania dla pracy partnera
• odosobnienie, pozbawianie kontaktu z rodziną i przyjaciółmi, kontrola rozmów, osób z którymi spotyka się w pracy i po za nią partner
• represjonowanie wyrażające się w ciągłej kontroli telefonów, korespondencji od i do partnera, poniżanie go wśród najbliższych współpracowników i członków rodziny
• groźby wyrażające się w gestach, np.: wymachiwanie rękami, chwytanie niebezpiecznych przedmiotów i grożenie nimi ofierze, straszenie użyciem siły, wyżywanie fizyczne się na przedmiotach, które są pod ręką
• na przemian obarczanie winą za swoje zachowanie partnera, mówienie, że do niczego się nie nadaje z błaganiem o litość i przebaczenie, oraz obiecywaniem poprawy
• bezustanne posądzanie współmałżonka o zdradę, albo chęć i skłonności do zdrady
• jego zdanie jest najważniejsze i nie można z nim dyskutować, gdyż może go to sprowokować do kłótni
• sztywno patrzy na kwestię tego co wypada, a co nie kobiecie. Nie rozumie, jeśli chce mu się przedstawić swoje zdanie na ten temat
• zachowanie partnera prześladowanego jest uzależnione od zachowania i nastrojów „kata”

W zależności od stopnia wywieranej presji oraz długości czasu jej trwania, zdrowie psychiczne ofiar prześladowań ulega pogorszeniu. Przewiduje się, że już w przeciągu trzech miesięcy można u zdrowej osoby wywołać pewne zmiany percepcji i zachowań, które można zakwalifikować do zespołu objawów neurotycznych. Po dłuższym upływie czasu wzrasta ryzyko wystąpienia poważnych chorób psychicznych paranoi, schizofrenii, PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder) jednostki chorobowej, która wedle Światowej Organizacji Zdrowia może prowadzić do trwałego wykluczenia z rynku pracy.

Przemoc psychiczna wobec dzieci

Przemoc psychiczna wobec dziecka jest niestety zjawiskiem, które w naszym świecie jest powszechnie znane. Długo nie poświęcano mu jednak systematycznych studiów, gdyż nie rozumiano skutków doświadczania jej w dzieciństwie a stosowaną surowość, a nawet okrucieństwo, w traktowaniu dziecka uważano za skuteczny środek chroniący młodych przed demoralizacją, wykolejeniem i zejściem na złą drogę. Prawdziwa i zasadnicza zmiana stosunku rodziców do dzieci i w konsekwencji społeczeństwa dorosłych w stosunku do dzieci, dokonała się głównie dzięki rozwojowi psychologii, a przede wszystkim dzięki odkryciom Zygmunta Freuda. Ukazały one, że zasadnicze podstawy przyszłej osobowości kształtują się przede wszystkim w okresie wczesnego dzieciństwa, w kontakcie z rodziną i w oparciu o wzajemne z nią więzi uczuciowe¹.

Przejawy przemocy psychicznej wobec dzieci

Przemoc psychiczna nie zostawia śladów w postaci siniaków czy otarć naskórka, ale bywa niezwykle niszcząca dla bezbronnego wobec niej dziecka – wywołuje strach, obawę, przerażenie, poczucie niesprawiedliwości, krzywdy, osamotnienia, poczucie winy. Ta przemoc psychiczna może przybrać formę straszenia i grożenia (np. zostawieniem w sklepie, wyrzuceniem z domu), krzyku, wyszydzania, upokarzania i poniżania, obdarzania niewybrednymi epitetami lub wypowiadaną spokojnym tonem miażdżącą krytyką.

Niektórzy rodzice maltretują psychicznie swoje dzieci niezwykłym rygoryzmem czy pedantyzmem (dla dobra dziecka, oczywiście), inni specjalizują się w szantażu uczuciowym – wymawiają dziecku, że to z powodu jego zachowania rozpadła się rodzina. Pomyślcie, jak bardzo bezbronne jest dziecko wobec takich podłych zachowań ze strony najbliższych mu osób.

Dziecko, które żyje pod ciągłą presją i spełnia jedynie zachcianki swoich rodziców wyrasta na niezdecydowanego, zagubionego i pełnego wewnętrznych sprzeczności dorosłego człowieka. Młody człowiek doświadczający przemocy psychicznej, poniżane słowem, nieustannie karcone i krytykowane czuje się niedowartościowane, niepotrzebne, niekochane. Wyrasta na człowieka, który boi się podejmować jakiegokolwiek ryzyka, w obawie przed wyśmianiem czy krytyką.

Dziecko doświadczające psychicznego maltretowania doświadcza dużo większych uszczerbków na swoim zdrowiu niż to, które jest bite (nawet codziennie), ponieważ w jego głowie buduje się zupełnie nieprawdziwy i zniekształcony wizerunek siebie samego oraz świata i ludzi. Takie dziecko wyrasta najczęściej na człowieka wiecznie przybitego, niechętnego do jakiejkolwiek aktywności, zamkniętego w sobie. Niekiedy sytuacja przerasta go na tyle, że woli to uciąć – wtedy też zapełnia jeszcze jedną statystykę: niedoszłych samobójców.

Przemoc psychiczna dokonywana na dzieciach jest problemem niezwykle ciężkim i nie należy zamykać się jedynie na kręgu rodzinnym, a zwrócić uwagę na ogromny problem mentalnego maltretowania również w środowisku szkolnym.

W świetle badań z na początku lat 90. Dowiedziono, że  mściwość (83% wskazań), poniżanie uczniów (82%), złośliwość (79%), wyśmiewanie się z uczniów (71%) oraz stawianie niesprawiedliwych ocen (67%) to najczęściej stosowane przez nauczycieli praktyki mające na celu poniżać godność ucznia. Można mówić zatem o zamierzonej lub niezamierzonej (afektywną) agresji czy wrogości nauczycieli w stosunku do uczniów, prowadzącej do ranienia wychowanków.

Uczeń jest w porównaniu z nauczycielami nie tylko jednostką znajdującą się na niższym poziomie rozwoju psychospołecznego, ale również – podobnie jak pacjent w relacji z lekarzem – jest w pewnym sensie osobą bezradną i zdaną na (nie)dobrą wolę i życzliwość opiekunów. Będąc dzieckiem, a więc przedmiotem prawa, nie może świadczyć we własnej sprawie, dochodzić wprost swoich racji. Może liczyć jedynie na interwencje rodziców czy instytucjonalnych opiekunów, którzy z mocy prawa mogą reprezentować jego interesy. Czy jednak dorośli podejmują się jakiejkolwiek interwencji? To zależy od ich dobrej woli, kompetencji i odwagi cywilnej². Do sprawy maltretowania należy podejść bardzo ostrożnie, gdyż często dzieci, które padają ofiarami przemocy, nie tylko tej szkolnej, mają tendencję do obwiniania siebie samych za to, co je spotyka.

Do przemocy psychicznej należy również mobbing. Po raz pierwszy tego terminu użył szwedzki lekarz i psycholog Heinz Leymann w latach osiemdziesiątych XX wieku. Obecnie jest on rozumiany jako patologiczne zjawisko, które powtarza się systematycznie i występuje od wielu lat w zakładach pracy. Jego główną cechą jest bezbronność ofiary wobec mobbera (tak nazywa się osobę, która stosuje zachowania mobbingowe), ponieważ w obawie o utratę pracy, osoby nękane nigdzie tego nie zgłaszają, co tylko zapewnia mobberowi poczucie bezkarności. Same akty przemocy fizycznej nie stanowią natomiast istoty mobbingu. Możemy wyróżnić dwa podstawowe rodzaje:

[one_half]

czynny

czyli obarczanie pracownika zbyt dużą odpowiedzialnością przy jednoczesnym ograniczeniu mu możliwości podejmowania decyzji, co powoduje poczucie zagrożenia u pracownika[/one_half][one_half_last]

bierny

to powtarzający się stan lekceważenia pracownika poprzez np. niewydawanie mu poleceń, ignorowanie jego pytań[/one_half_last]

Podstawa prawna

Zgodnie z art. 94[3] § 2 Kodeksu pracy (k.p.) mobbing oznacza „działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi”.

Mobbing dotyczy tylko pracowników, natomist osoby wykonujące pracę na innej podstawie niż umowa o pracę nie mogą korzystać ze wskazanej regulacji.
Mogą natomiast powoływać się na przepisy dotyczące ochrony dóbr osobistych, głownie o naruszeniu dobrego imienia, bądź odwołać się do przepisów kodeksu karnego.

Pracownik występując o roszczenia, zobowiązany jest na mocy art. 6 k.c. udowodnić fakt, iż pracodawca dopuścił się działań naruszających przepisy prawa. Wprowadzenie fragmentu: „polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu pracowników” – do regulacji, spowodowało zawężenie jego stosowania. Oznacza to, iż za mobbing nie mogą zostać uznane zachowania jednorazowe, nie zależnie od tego czy, wypełniają one pozostałe znamiona niezgodnego z prawem działania.

Istnienie mobbingu uzależnione jest od patologicznych działań pracodawcy, których efektem jest zaniżona ocena przydatności zawodowej pracownika, poniżenie, czy ośmieszenie go, odizolowanie, lub w końcu wyeliminowanie z zespołu pracowników.
Należy wskazać, że działania pracodawcy nie muszą być bezprawne, wystarczy by wywołały jeden ze wskazanych skutków. Zachowanie mobbera ma więc być skierowane na poniżenie, lub ośmieszenie pracownika, odizolowanie go od współpracowników lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.

Odpowiedzialność

Pracodawca odpowiada także za mobbing, którego dopuścił się współpracownik pracodawcy, inny pracownik, kontrahent, osoba świadcząca na rzecz pracodawcy pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, a nawet małżonek lub dorosłe dziecko pracodawcy. Tak szeroki katalog odpowiedzialności pracodawcy zachęca do przeciwdziałania patologicznej sytuacji jaką jest mobbing oraz stanowi istotny element ochrony praw pracowniczych.
Przepisy prawne przewidują również odpowiedzialność karną pracodawcy m.in. za stosowanie przemocy lub groźby bezprawnej, pomówienie osoby, złośliwe lub uporczywe naruszanie praw pracownika, nie dopełnienie obowiązków BHP poprzez narażenie na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub powstania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.
W paragrafie 3 omawianego artykułu regulującego mobbing tj. art. 94[3] ustawodawca reguluje uprawnienie pracownika u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia.
W takiej sytuacji pracownik ma możliwość dochodzenia od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Konsekwencje mobbingu dla ludzkiej psychiki mogą być wysoce niebezpieczne. Do tych najczęściej występujących zalicza się:

• psychosomatyczne objawy takich chorób jak: schorzenia żołądka, i układu pokarmowego, migreny, napięcie mięsni, osłabienie odporności na infekcje,
• nerwice
• fobie szkolne
• choroby psychiczne
• samobójstwo

W obliczu rosnącej frustracji społecznej, spowodowanej szybkim tempem życia, pędem za pieniądzem i wyścigiem szczurów odnotowuje się nasilenie zachowań agresywnych. Stąd mobbing pełni przypuszczalnie rolę wentyla, który pozwala nam wyładować się na bezbronnych ofiarach, wyrzucić z siebie całą nagromadzoną agresję, pomimo, iż jest to tak naprawdę pozorne wytłumienie. Krzywdy, niepowodzenia i presja społeczeństwa – to wszystko może wytwarzać lęk, a nawet wściekłość – domagają się reakcji, która umożliwiłaby ich rozładowanie. W tym momencie znajdujemy wokół siebie osobę słabszą od nas i zrzucamy z siebie balast agresji mając świadomość, że nie niesie to za sobą żadnych konsekwencji. Przyczyną mobbingu może być jednak nie tylko agresja czy lęk, ale również zwyczajna nuda i monotonia, a więc i ochota na rozrywkę czy też dążenie do wyróżnienia się spośród innych. Poprzez zepsucie opinii ofiary, zniszczenie jej kariery lub pogorszenie relacji z innymi osobami, często oprawcy rekompensują sobie w ten sposób brak własnych sukcesów i bezradność wobec własnych problemów.

Dla zobrazowania, jakie sytuacje mogą być rozpatrywane w kategorii mobbingu spójrzcie na poniższe dwa przykłady:

1. Pan Jacek jest nowym pracownikiem firmy Y. Kierownik działu w którym pracuje postanowił przydzielić mu miejsce pracy w całkowicie odizolowanym od reszty pracowników pomieszczeniu, w którym brak było podstawowego narzędzia pracy jakim jest komputer. Mimo tego faktu panu Markowi zostały przydzielane zadania, które bez pomocy programów komputerowych nie były możliwe do wykonania.
   Kierownik zarzuca niekompetencję i czynił publiczne uwagi na temat pracy pana Marka oraz zabronił współpracownikom jakiejkolwiek pomocy jemu jako nowemu pracownikowi. Taka sytuacja trwa 6 miesięcy. Pan Marek czuje się poniżony, wyalienowany i zastraszony.

2. Pani Honorata była mobbingowana w swoim miejscu pracy. Szef w obecności współpracowników wyśmiewał się z niej, była wzywana do jego gabinetu, gdzie ją wyzywał, ubliżał i sugerował, że lepiej byłoby gdyby sama zwolniła się z miejsca pracy. Ponadto szef zachęcał również innych pracowników, by wyśmiewali się z pani Honoraty.

Przemoc psychiczna dotyczy również innego aspektu, któy należy również poruszyć. Są to sekty, których przemoc psychiczna jest wręcz „wpisana” w kodeks postępowania. W polskim ustawodawstwie nie istnieje pojęcie „sekta”, w zamian za to występuje hasło związek wyznaniowy. Polska ustawa stwierdza, iż działalność tychże związków nie może w żaden sposób naruszać przepisów chroniących: bezpieczeństwo publiczne, porządek, zdrowie lub moralność publiczną, władzę rodzicielską albo podstawowe prawa i wolności innych osób. Natomiast jak wszyscy możemy się domyślać, przepisy te są permanentnie łamane.

Co? Jak? Gdzie?

Sekta, do której „zaproszenie” ma zawsze charakter werbunkowy, pomimo zazwyczaj sympatycznego opakowania,  posiada jednak duże cechy niedoinformowania lub dezinformacji (zatajenie lub kłamstwo). W większości przypadków ta nieuczciwa rozgrywka nie jest dostrzegana przez kandydata, toteż jest to  wykroczenie przeciwko wolności jego sumienia oraz zamachem na jego wolność religijną. Kandydaci powoli są wprowadzani w strukturę sekty, w której najważniejszą osobą jest tzw. guru, któremu wszyscy członkowie są poddani. Kiedy czar tego pozornie sympatycznego opakowania nieco pryśnie, ,,manipulacja werbunkowa” przemienia się we wstęp do większej psychicznej, która jest w istocie przemocą psychiczną. Jeszcze na samym początku kandydat mógłby nawet to dostrzec, ale często nie potrafi sobie tego w racjonalny sposób wytłumaczyć i zrozumieć, co się wokół niego dzieje. Następnie przechodzi on przez poszczególne etapy, w których zmienia się jego myślenie, odczuwanie i sposób patrzenia na świat.

Stopniowe przejmowanie władzy nad umysłem kandydata można podzielić na trzy główne etapy:

• ZAWŁADNIĘCIE

  (,,zadżumieni” emocjonalne). Dotyczy emocji człowieka, choć on wcale nie musi tego widzieć. W tej sferze emocji doświadcza on swoistej bezgraniczne zaufanie. Kandydat widzi w swoim przewodniku wybawcę, uzdrowiciela, a czasem zbawiciela i boga, co jest niezwykle typowe dla sekt pochodzenia orientalnego (wynika to z ich filozofii). W ten sposób dosyć szybko całkowicie i bezwarunkowo mu się oddaje.

• euforii oraz poczucia wyzwolenia

  które są początkiem jeszcze większego zniewolenia wewnętrznego, aniżeli tego, którego doświadczał zanim wstąpili do sekty. Guru stara się za wszelką cenę zachwycić danego kandydata, tak, aby go przekonać (nie tyle dowodząc co nawet można by rzec uwodząc) i zdobyć jego zaufanie

DESTRUKCJA

(praca z umysłem, rozbijanie struktury osobowości – medytacja, hipnoza, rytuały religijne)

Na tym etapie mamy do czynienia ze swoistą dekonstrukcją osobowości kandydata (która w dalszej kolejności będzie prowadziła do jej destrukcji). Ewentualne punkty sporne stają się wówczas obiektem technicznej obróbki. O ile w pierwszym stadium adept był doceniany, dowartościowany, a nawet chwalony, to teraz następuje etap rozbicia, uniżenia czy również i upokorzenia. Jego słabe i wrażliwe punkty będą precyzyjnie wyjawione, a następnie jakby hiperbolizowane tak, aby w końcu stworzyć w nim

poczucie winy i kompleks niższości.

W dalszym rozrachunku doprowadzi to adepta do zerwania wszelkich więzi rodzinnych, zawodowych, duchowych, aż do swoistego unicestwienia osobowości i stworzenia w człowieku totalnej pustki..

REKONSTRUKCJA

(to pogłębienie destrukcji, swoiste niszczenie jednostki, wykreowanie tzw. ,,dobrowolnego niewolnika”)

Na ostatnim etapie dokonuje się rekonstrukcji kandydata, poprzez indoktrynacje jego umysłu oraz niesamowitą presję emocjonalną wzmocnioną oddziaływaniem grupy . Wszystkie te działania składają się na przemoc fizyczną. Na bazie podsycanego poczucia winy wyrasta masa różnych obowiązków czy ,,ciężarów” nie do zniesienia. Wówczas manipulowana jednostka jest przekonana, że czyni to dobrowolnie, ale u podłoża tych czynów leży głęboki strach, poczucie bezwartościowości i poczucia winy sprzężone w jeden ,,węzeł udręczenia”Do tego kandydat bardzo się lęka, że w wyniku źle wykonywanych przez niego zadań zostanie oddalony od sekty, z którą tak bardzo się zżył, występuje wtedy u niego niezdrowe przywiązanieTo właśnie doświadczenie emocjonalne jest co krok wzmacniane i kontrolowane przez grupę oraz najważniejszego guru, który uprawia wobec wszystkich najbardziej wyrachowaną przemoc psychiczną.

A teraz krótko podsumowując działalność sekt, oferują one: wyzysk finansowy (nieodpłatna praca), okradanie rodzin z dóbr materialnych, manipulację psychiczną, wykorzystywanie seksualne, zmuszanie do samobójstw (np. zbiorowe), uprowadzanie nieletnich, przetrzymywanie ich w „świątyniach” bez wiedzy i zezwolenia rodziców, nie rejestrowanie nowo narodzonych dzieci, kłamstwa, oszustwa itd.

Konsekwencje psychiczne dla takiej działalności mogą być naprawdę niebezpieczne. Długotrwałe uczestnictwo w dobrze zorganizowanej sekcie może – wbrew temu co guru stara się wmówić kandydatom – zamiast rozwoju, stać się przyczyną destrukcji osobowości, przejawiająca się w zniszczeniu dotychczasowych cech osoby, jej charakteru, a także funkcji, jakie pełnią w rodzinie i społeczeństwie, o Kościele już nie wspominając. Głównym rezultatem takiej działalności manipulacyjnej jest gwałtowna zmiana wyznawanych przez członka sekty wartości, obniżenia się wówczas również jego potencjał i swoista elastyczność umysłowa, a także zachowanie przejawiające się posługiwaniem konkretnymi stereotypami reakcji psychicznych. Najgorsze w tym wszystkim jest to, że w większości przypadkach spustoszenie, jakiego ta przemoc psychiczna dokonała w umyśle danego człowieka jest bardzo trudna w „naprawie”. Praca psychologa z byłym członkami sekt polega na całkowitym odbudowaniu jego osobowości, niejako ukształtowaniu jego poczucia własnej wartości na nowo, a często trzeba pracować również nad brakiem chęci do życia. Proces ten jest niezwykle długotrwały, a i tak nie ma pewności, że człowiek ten powróci do poprzedniego sposobu funkcjonowania. Bowiem negatywne skutki wynikające z wpływu sekty mogą być po prostu nieodwracalne.