Dysonans poznawczy

Dysonans poznawczy (cognitive dissonance) jest często definiowany jako stan napięcia psychicznego, nieprzyjemnego uczucia, które oznacza dwa przeciwstawne elementy poznawcze występujące jednocześnie. Na przykład, myśl i osąd. Często też za dysonans poznawczy uznaje się antagonizm postawy oraz zachowania. Oznacza to, że kiedy czujemy wobec kogoś niechęć, ale zależy nam na utrzymaniu pozorów jej braku, to właśnie wtedy wykazujemy się dysonansem poznawczym.

Koncepcja dysonansu kognitywnego została stworzona przez psychologa społecznego Leona Festingera w 1957 roku. Po dziś dzień jest jedną z najczęściej wykorzystywanych teorii w psychologii. Ta koncepcja zakłada, że jednostki dążą do tego, aby uzyskać pełną zgodność między „różnymi przekonaniami o tej samej sprawie oraz spójności pomiędzy swoimi poglądami a postępowaniem. Jeżeli wskutek otrzymania dodatkowej informacji albo nawet własnego postępowania pojawi się psychologiczna sprzeczność, rodzi się wtedy dysonans”. Jest on często definiowany jako nieprzyjemny stan emocjonalny, który posiada własności popędu, dlatego powoduje ogólną chęć umysłu do jego usunięcia czy unikania zawczasu. Należy także zauważyć, że dysonans będzie tym większy, im większa jest niespójność, która go powoduje.

Motywacja do zmian

Festinger zauważył też istotną zależność. Otóż, uczucie dyskomfortu jakie powoduje dysonans poznawczy motywuje ludzi do zmian. Każda osoba czująca taki dyskomfort będzie dążyła do jego zredukowania. Próby te będą opierać się na konkretnych działaniach. Przede wszystkim, mających na celu zniwelowanie powodujących dysonans przekonań. Antagonistyczne uczucia są bowiem niejednokrotnie przyczyną zachwiania harmonii w codziennym życiu. Jeśli myślimy jedno, a robimy drugie, to przecież nie czujemy się z tym dobrze. Tyle razy przecież chcieliśmy coś powiedzieć, ale zabrakło nam słów, chociażby ze strachu. Nie jest to uczucie przyjemne, toteż w przyszłości będziemy dążyć do jego redukcji. Zazwyczaj z dysonansem mamy do czynienia, kiedy rodzą się w nas liczne wątpliwości oraz odczuwamy brak przekonania wobec danych postaw, opinii itp., a także nie potrafimy wytłumaczyć przyczyn tych sprzeczności. Przykładem takiej niespójności jest palacz, który przecież doskonale zna skutki nadmiernego dostarczania nikotyny do płuc, jednak mimo wszystko pali papierosy.

Techniki niwelacji dysonansu

Podstawowe metody redukcji dysonansu poznawczego dzielą się na trzy ogólne sposoby:
-wdrożenie dodatkowych elementów, dzięki którym osiągnięta zostanie harmonia między elementami poznawczymi, których dotyczy dysonans
-zmiany zachowania wynikające ze zmian jednego z elementów poznawczych na taki, który będzie spójny z innym elementem
-wprowadzenie niewielkich zmian poprzez uzasadnienie zachowania przez modyfikację elementów poznawczych.

Zjawisko dysonansu poznawczego to naturalna cecha

Eksperci, czyli psychologowie społeczni przekonują, że zjawisko dysonansu to zupełnie normalna cecha. Uczucie to występuje u każdej osoby praktycznie każdego dnia. Jednak niektórzy nie przywiązują do niego uwagi, podczas gdy inni zastanawiają się nad przyczynami takiego stanu rzeczy. Istotne jest rozsądne podejście do tematu i wdrożenie ewentualnych metod redukcji. Pojawiające się często sprzeczności to zupełnie naturalna cecha, która nie powinna być w żadnym wypadku powodem do nadmiernego niepokoju. Jeżeli jednak dysonans pojawia się na tyle często, że uniemożliwia to nam normalne funkcjonowanie, to warto zastanowić się nad terapią psychologiczną. Wszystko zależy od indywidualnych cech danej jednostki. Jedna osoba może w ogóle dysonansu nie spostrzegać, podczas gdy inna będzie się na nim mocno skupiać.

Założenia teorii dysonansu poznawczego

Przede wszystkim, zgodnie z teorią Leona Festingera, nasze postawy zmieniają się pod wpływem zachowań. Ten proces jest konsekwencją chęci utrzymania spójności w obrębie systemu poznawczego. Toteż w momencie uświadomienia sobie tych rozbieżności, w myśleniu i zachowaniu, odczuwamy wewnętrzny nakaz przywrócenia harmonii w systemie poznawczym. W konsekwencji, będziemy podejmować działania mające na celu zmniejszenie lub całkowitą niwelację powstałych niespójności. W takiej sytuacji możliwe są dwa wyjścia, albo zmienimy swoje postępowanie, albo zmienimy nastawienie. Chyba to pierwsze rozwiązanie jest łatwiejsze, jednak to także zależy od indywidualnych cech danej osoby. Czasami ktoś tak bardzo boi się opinii otoczenia, że woli nie zmieniać swojego zachowania. Z kolei dla innych zmiana myślenia może okazać się problemem nie do przeskoczenia.