Kornelia Bagińska
Lęk towarzyszy nam od zawsze. Pomaga organizmowi reagować na sytuacje niebezpieczne oraz zniechęcają nas do działań, które są nadmiernie ryzykowne. Poziom lęku u niektórych jednostek może jednak okazać się nadmiernie wysoki – szczególnie w kontaktach z ludźmi. Osoby takie cierpią na unikające zaburzenie osobowości i co za tym idzie, obawiają się negatywnej oceny przez otoczenie, są znerwicowani oraz nadinterpretują wszelkie objawy niechęci ze strony innych. Jak rozpoznać to zaburzenie? Jak je leczyć i co je powoduje? Przekonajmy się!
Spis treści
Objawy i charakterystyka jednostki unikającej
Podstawowym objawami określającym osobowość unikającą jest nieuzasadniony, ograniczający lęk, z którym chory nie ma zamiaru się skonfrontować. Podświadomie jest zdania, iż lepiej zaniechać danego działania niż próbować się zmierzyć z trudnościami. Zazwyczaj jednostki takie są ciche, wycofane oraz wyczulone na wszelkie objawy krytyki czy odrzucenia. Ponadto, towarzyszy im uczucie niepokoju, napięcia, przewlekłego zdenerwowania, a poprzez wycofanie zapewniają sobie pozorne bezpieczeństwo psychologiczne. Doświadczają one również wrażenia nieadekwatności, braku atrakcyjności oraz cechuje ich niska samoocena. Są one również powściągliwe w bliższych relacjach, ponieważ wiążą się one z możliwością ośmieszenia lub wysokiego poziomu wstydu. Osoby takie z jednej strony chcą doświadczać bliskości i miłości, jednak wymaga to od nich bardzo dużego poświęcenia i pracy nad sobą. Niechętnie podejmują one również ryzykowne decyzje, które wpływają na ich funkcjonowanie, wpływa to bowiem na ich poczucie zakłopotania.
Wyżej wymienione objawy osobowości unikającej mogą również przypominać objawy tzw. fobii społecznej, jednak w sytuacjach społecznych objawy mogą być mniej zaostrzone.
Przyczyny
Nie da się wskazać jednoznacznej przyczyny występowania osobowości unikającej. Można natomiast próbować wymienić kilka elementów, które sprzyjają jej rozwojowi. Są to m.in.: czynniki genetyczne, sposób wychowania, występowanie sytuacji, w których dzieci krzywdząco odczuły interakcje społeczne. W czasie dzieciństwa oraz dorastania kształtuje się bowiem pierwsze nawyki i wizję otaczającego świata. Unikanie dodatkowo zaostrza poczucie niewypełnienia oczekiwań z przeszłości i chęci wzbudzania bezwzględnego podziwu. Według szacunków 1% populacji cierpi na tego typu zaburzenie – najczęściej są to jednostki określane jako bojaźliwe albo nieśmiałe. Warto jednak pamiętać, iż diagnozuje się je wówczas, gdy zmiana pewnych nawyków jest szczególnie utrudniona, a nawet uniemożliwia właściwe budowanie relacji.
Typy osobowości lękliwej
Wyróżnione zostały cztery podtypy osobowości unikającej, a mianowicie:
- Typ oparty na fobiach – unikający z elementami osobowości zależnej. Wówczas lęk zostaje przenoszony na tzw. obiekt zastępczy, co odwraca uwagę od obiektu właściwego.
- Typ rozdarty wewnętrznie – jednostka odczuwa zależność oraz jednoczesny lęk przed nią. Jej zachowania są często bierno-agresywne; idealizacja innych miesza się z wrogością oraz objawami niezadowolenia.
- Typ negatywnie nastawiony do samego siebie – to jednostka niedowartościowana, depresyjna, zamknięta w sobie, ze skłonnością do retrospekcji,
- Typ przewrażliwiony – osoba wyczulona na reakcje i oceniające postawy innych ludzi, trudna w kontaktach, nieufna,
Leczenie
Jednostki lękliwe często wykazują dużą zdolność do współpracy z terapeutą, ponieważ mają motywację do zmian i zauważają swoje braki w nawiązywaniu relacji. Często same zgłaszają się do terapeuty, aby porzucić uczucie izolacji oraz lęku. Zazwyczaj wystarcza długotrwały proces terapeutyczny, jednak w przypadku chorób somatycznych oraz depresji wskazane jest również leczenie farmakologiczne. Warto wiedzieć, iż osoby dotknięte tym zaburzeniem posiadają wszelkie umiejętności, aby wchodzić w relacje, jednak nie wierzą, że jest to z ich strony wykonalne. Zatem jedyną barierę stanowi nieuzasadniony lęk oraz obawa przed odrzuceniem.
Podsumowując, jednostki z zaburzeniem unikającym często zdają sobie sprawę ze swoich ograniczeń. Steruje nimi niczym nieuzasadniony lęk, skrajny perfekcjonizm, wycofanie i nieśmiałość. Niestety, praca nad sobą wymaga od nich wielu poświęceń i długotrwałej psychoterapii. Często samo zaburzenie jest jednak bagatelizowane i określane jako cecha wrodzona – nie do zmiany. Wówczas jednostka może wykazywać bierność oraz brak chęci leczenia. Myślenie to jest błędne, ponieważ zaburzenia lękowe mogą negatywnie wpływają na rzeczywistość i znacznie ograniczają funkcjonowanie danej osoby.
