Następny artykuł serii – Mizofonia, czym jest?
Kłamstwo
Czym jest, dlaczego tak wiele osób kłamie w tak – wydawałoby się – rozwiniętym społeczeństwie? Czy istnieje dobre kłamstwo? O tym (i nie tylko) możemy dowiedzieć się z poniższego artykułu.
Człowiek, który na co dzień uczestniczy w aktach komunikacji o to, czym jest kłamstwo – z pewnością nie miałby problemu z odpowiedzią. Co więcej, sformułowana przez niego definicja, niewiele różniłaby się od zawartej np. w Słowniku Współczesnego Języka Polskiego, według której „kłamstwo to sąd niezgodny z rzeczywistością, mówiony po to, aby wprowadzić kogoś w błąd; łgarstwo; fałsz; nieprawda”.
Zgodnie ze słowami prof. Bożeny Taras, kłamstwo (kłamanie) jest „złożonym aktem komunikacyjnym, w którym intencją nadawcy-kłamcy jest oszukanie interlokutora”.* Z kolei idąc śladem Jolanty Antas, kłamstwo jest strategią językową (i niewerbalną), której „cechą zasadniczą jest stan podwójnej świadomości mówiącego, a co za tym idzie, taki rodzaj procesowania semantycznego, którego nazwać można »nieprawdziwym komunikowaniem«, komunikowaniem opartym na naruszeniu podstawowych prawideł i maksym konwersacyjnych, regulujących zasady naturalnej i rzetelnej komunikacji” (Antas 2000; 166).
W celu osiągnięcia wyznaczonych sobie celów, aktant sięga po różne strategie kłamstwa, m.in.: „kłamliwe zachowania werbalne lub/i niewerbalne, przemilczenia, fałszywe implikatury, półprawdy, językową przesadę, sądy nierzetelne prawdziwościowo, kłamstwa grzecznościowe”.*
Świadomość nadawcy i odbiorcy w akcie komunikacji jako gwarancja skuteczności przekazu i odbioru
Nadawca-kłamca posiada różne intencje, którymi się kieruje. Począwszy od chęci wywarcia wpływu na odbiorcę, poprzez pozorowanie swojego wizerunku jako miłego i uprzejmego oraz próby eliminacji prawdopodobieństwa konfliktu z rozmówcą, aż po unikanie kompromitacji w oczach odbiorcy.
We współczesnym świecie jesteśmy świadomi praw, jakimi się rządzi. Nie oznacza to jednak, iż powinniśmy godzić się na bycie wykorzystywanymi poprzez brak szczerości w akcie komunikacji. Pomimo iż istnieją terminy kłamstw białych, towarzyskich, grzecznościowych, ciężko zgodzić się i przystać na słowa: „kłamstwo jest czasem dobre, czasem złe”.
Opisane przykłady są doskonałym dowodem na to, iż świadomość odbiorcy pełni bardzo ważną funkcję – pozwala odróżnić celowo zmanipulowany komunikat od rzeczywistości…
Strategie perswazyjne sformułowane na wybranych przykładach
Kłamstwo jest skutecznym środkiem w osiąganiu pożądanych celów. Stosując różnego rodzaju strategie, można znacznie wpłynąć na odbiorcę, doprowadzając do momentu, w którym spełnia on oczekiwania nadawcy. Jednk cały proces posiada drugie dno, które ukazuje jak krótkodystansowe i złudne są jego efekty.
Chcąc osiągnąć określone cele za pomocą kłamstwa, nadawca może kierować się określonymi wzorcami, które uskutecznią i zapewnią powodzenie całemu procesowi. Poniżej znajduje się kilka przykładów odnoszących się do strategii perswazji.
Odwołuje się do własnych odczuć i opinii pozytywnych lub negatywnych
Niemiecki portal „Deutsche Wirtschafts Nachrichten” piętnuje prowadzenie polityki wobec uchodźców przez Polskę:
„Postawa Polski to perfekcyjna podwójna moralność: prezydent Rady Europejskiej pochodzi z Polski i ani nie jest chętny, ani nie jest w stanie nakazać Polsce, choć minimum solidarności. Zamiast tego polskie instytucje kasują pieniądze podatników, przejmując wiodącą rolę w unijnych oddziałach policji Frontex. Polska zapewniła sobie lukratywną pozycję, przejmując zlecenie centralnej roli w zabezpieczaniu granic UE.”
http://wiadomosci.onet.pl/swiat/niemiecki-portal-polska-zachowuje-sie-nikczemnie-wobec-uchodzcow/fdg5xd
Apeluje do moralności, do przyjemności, do wzorów i autorytetów
Przemówienie Hitlera w Obersalzbergu 22 sierpnia 1939 roku do generalicji Wehrmachtu w uzasadnieniu decyzji agresji na Polskę:
„Bądźcie bez litości, bądźcie brutalni… Dżyngis-Chan rzucił na śmierć miliony kobiet i dzieci świadomie i z lekkim sercem – historia widzi w nim tylko wielkiego założyciela państw. Obecnie tylko na wschodzie umieściłem oddziały SS Totenkopf, dając im rozkaz nieugiętego i bezlitosnego zabijania kobiet i dzieci polskiego pochodzenia i polskiej mowy, bo tylko tą drogą zdobyć możemy potrzebną nam przestrzeń życiową.”
Drugie Przemówienie” Dokumentu Norymberskiego nr 798-PS (autentyczność niepotwierdzona)
Odwołuje się do wdzięczności lub współczucia odbiorcy
Słowa Awi Sulimani, dyrektora lokalnej organizacji społecznej Lehavim Community Center, odnoszące się do konfliktu izraelsko-palestyńskiego:
„Prowadzimy wojnę obronną. Nie jesteśmy odpowiedzialni za ofiary wśród dzieci i kobiet, bo Hamas zaczął pierwszy i używa cywilów jako żywych tarcz. Powinniście nam dziękować za obronę przed dżihadem. – Sderot jest frontową placówką zachodniej cywilizacji. Jeśli my ich nie powstrzymamy, pójdą dalej.”
Reportaż Roberta Stefanickiego „Wy, z Europy, powinniście nam dziękować” dla Gazety Wyborczej, 1 sierpnia 2014
Chęć uzyskania pożądanych korzyści, zmiany swego wizerunku w oczach innych, obrony przed niewygodnym pytaniem – w żaden sposób nie może uzasadniać celowego zniekształcania rzeczywistości. Nadawca, który świadomie sięga po kłamstwo, staje się jednocześnie jego ofiarą. Chwilowe i złudne osiągnięcie pożądanych efektów, staje się ciążącym na nim balastem. Choć współcześnie negatywne wartościowanie kłamstwa nie jest jedynym kryterium oceny, trudno aprobować kłamstwo uchodzące za humanitarne przemilczenie bolesnej prawdy.
*Bożena Taras „Agresja. Studium semantyczno-pragmatyczne” Rzeszów 2013
